خانه جایی است که باید برای همه افراد، فارغ از هرگونه شرایط جسمانی، آرامش و راحتی فراهم کند. اما برای افراد دارای معلولیت، طراحی خانه اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند. یک درب باریک، یک پله کوچک یا کابینت‌های بلند میتواند استقلال فرد را محدود کند. طراحی خانه مناسب برای معلولین یعنی ایجاد فضایی که فرد بتواند بدون وابستگی به دیگران، با آزادی و راحتی زندگی کند.
خانه مناسب افراد معلول چه ویژگی هایی دارد؟
بسیاری تصور میکنند تنها بزرگ‌تر کردن فضای خانه یا پهن‌تر گرفتن درها برای معلولین کافی است؛ اما واقعیت چیز دیگری است. تمام اجزای خانه از جمله:
- درب ورودی و آسانسور
- آشپزخانه (سینک، کابینت‌ها و لوازم خانگی)
- حمام و دستشویی
- اتاق خواب‌ها و مبلمان
باید با دقت طراحی شوند تا فرد معلول بتواند بدون نیاز به کمک دائم دیگران، از آن‌ها استفاده کند. همچنین، ویلچر و حرکت آن در خانه فضای خانه نیاز به عرض خاصی دارد. در ادامه به ابعاد دقیق و راهنمایی های لازم برای معماری خانه مناسب برای معلولین میپردازیم.
ورودی منزل و آپارتمان موثر در طراحی خانه مناسب برای معلولین
عرض و طراحی درب ورودی
- عرض استاندارد درب ورودی برای ویلچر باید حداقل ۹۰ سانتی‌متر باشد.
- اگر آستانه یا پله وجود دارد، باید با رمپ جایگزین شود. رمپ‌ها باید شیبی کمتر از ۸٪ داشته باشند تا ویلچر به راحتی حرکت کند. در صورت اجرا نشدن شیب هشت درصد به هردلیلی، برای بالا رفتن از رمپ حتما همراه کنار فرد توانجو حضور داشته باشد و همچنین اگر ویلچر مورد استفاده دارای آنتی تیپ ( چرخ ضد واژگونی ) است حتما قبل از بالا رفتن از رمپ شیب آن را با رمپ تنظیم کنید.
ورودی آپارتمان‌ها
- در آپارتمان‌ها وجود آسانسور استاندارد ضروری است.
- اگر آسانسور وجود ندارد، باید بالابر ویلچر یا رمپ کنار پله‌ها نصب شود. همچنین میتوان از بالابر های پله رو نیز استفاده کرد. بالابر پله رو یک صندلی متحرک است که به دیوار نصب شده و به موازات پله ها بالا میرود و فرد کم توان میتواند از این وسیله برای بالا رفتن از پله ها استفاده کند. در صورت تمایل به نصب حتما با همسایگان مشورت های لازم را انجام دهید چرا که برای مقاوم سازی بخش هایی از دیوار نیاز به دریل دارد.
آسانسور یا جایگزین آن تاثیرگذارترین عامل در طراحی خانه مناسب معلولین
استاندارد آسانسور برای معلولین
- عرض درب آسانسور: حداقل ۹۰ سانتی‌متر
- عمق کابین آسانسور: حداقل ۱۲۰ سانتی‌متر
- ارتفاع دکمه‌ها: بین ۹۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر برای دسترسی راحت
بدون آسانسور چه باید کرد؟
- استفاده از بالابرهای هیدرولیک مخصوص ویلچر
- طراحی رمپ عریض و ایمن در کنار راه‌پله‌ها
طراحی آشپزخانه مناسب برای معلولین
سینک ظرف‌شویی در آشپزخانه ای مناسب افراد معلول
- ارتفاع استاندارد: ۸۰ تا ۸۵ سانتی‌متر
- فضای خالی زیر سینک: حداقل ۷۰ سانتی‌متر برای ورود زانو و پاهای فرد ویلچری
کابینت‌ها و قفسه‌ها
- (حداکثر صدو بیست سانتی متر ) کابینت‌های بالایی باید کوتاه‌تر یا قابل تنظیم باشند..
- وسایل پرمصرف مانند قابلمه، ماهیتابه و ظروف روزمره باید در کابینت‌های پایین قرار گیرند.
در صورت عدم اجرای موارد ذکر شده میتوانید از ویلچر های ایستا نیز استفاده کنید. ویلچر های ایستا از دو نوع برقی و هیدرولیکی ساخته شده اند. مدل برقی با فشار یک دکمه بلند میشود و مدل هیدورلیکی با کشیدن یک اهرم. در صورت استفاده حتما از کمربند ایمنی تعبیه شده بر روی ویلچر استفاده کنید.
فضای حرکت ویلچر در آشپزخانه
- آشپزخانه باید حداقل صد و پنجاه سانتی‌متر فضای خالی وسط داشته باشد تا ویلچر بتواند بچرخد و به راحتی بدون گیر کردن به وسایل و دیگر کابینت ها حرکت کند..
- اجاق گاز و فر باید در ارتفاع مناسب نصب شوند و دکمه‌ها در جلوی دستگاه قرار گیرند، نه پشت آن.
حمام و سرویس بهداشتی مناسب برای معلولین
درب و ورودی سرویس بهداشتی
- عرض درب: حداقل ۹۰ سانتی‌متر
- بدون آستانه یا پله
اگر حمام شما آستانه یا سکو ندارد میتوانید از صندلی های حمام و دستشویی استفاده کنید. اما اگر توانایی لازم برای استفاده از صندلی را ندارید و حتما باید از ویلچر استفاده کنید، ویلچر های چهارچرخ کالسکه ای مخصوص حمام بهترین گزینه ها برای فرد توانجو هستند چرا که از دیگر مدل ها اقتصادی تر هستند و هم نیاز به عرض کمتری دارند.
اما اگر حمام شما آستانه و یا سکو دارد حتما به خاطر داشته باشید که ویلچر های حمامی چهار چرخ کالسکه ای توانایی عبور از سکو بیشتر از پنج سانتی متر را ندارند. در صورت امکان میتونید سکو را حذف یا کوتاه کنید. اگر این مورد هم قابل اجرا نبود میتوانید با اندکی هزینه بیشتر از ویلچرهای حمامی چرخ بزرگ استفاده کنید. این ویلچر ها چرخ های پشتی ۱۲ اینچی استفاده میکنند که باعث میشود به راحتی از سکو عبور کنید.
از ویلچر های نام برده نیز میتوان در سرویس بهداشتی و دستشویی هم استفاده کرد. در صورت عدم توانایی مالی میتوانید از هیراد مدیکال ویلچر های مخصوص حمام را به صورت قسطی خریداری کنید .از دیگر کار ها برای صرفه جویی در هزینه خرید ویلچر حمامی سه کاره است. در صورت تهیه، برای تجربه بهتر و راحتی بیشتر از ویلچر آلومینیومی تهیه کنید و همانطور که گفته شد، درصورت عدم بودجه کافی، میتوانید از هیراد مدیکال به صورت قسطی ویلچر و تمامی تجهیزات توانبخشی را تهیه کنید.
کف حمام و دستشویی
- استفاده از کاشی ضدلغزش یا کفپوش پی وی سی برای جلوگیری از سرخوردن ویلچر
- زه‌کشی مناسب برای جلوگیری از جمع شدن آب
توالت و امکانات جانبی برای رفاه افراد معلول در خانه
- استفاده از توالت فرنگی با ارتفاع ۴۵ تا ۵۰ سانتی‌متر
- نصب دستگیره‌های کمکی کنار توالت برای جابه‌جایی راحت‌تر
حمام و دوش
- حذف سکو یا استفاده از صندلی مخصوص حمام
- دوش دستی با شیلنگ بلند برای راحتی استفاده
- روشویی با فضای خالی زیر آن برای ورود ویلچر
اتاق خواب‌ها و فضای زندگی یکی دیگر از بخش ها در خانه مناسب افراد معلول
تخت خواب مناسب معلولین
- ارتفاع استاندارد تخت: ۴۵ تا ۵۰ سانتی‌متر
- تخت نباید خیلی بلند یا خیلی کوتاه باشد تا انتقال از ویلچر آسان شود. همچنین برای استفاده راحت تر میتوانید با تهیه یک ویلچر ارتوپدی، زیر دستی ها را جدا کنید و مستقیم از روی ویلچر به تنهایی به تخت خواب بروید.
کمدها و وسایل
- کشوها و طبقات باید بین۴۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر ارتفاع داشته باشند .
- درب کمدها بهتر است ریلی یا کشویی باشند تا نیاز به فضای زیاد برای باز شدن نداشته باشند.
فضای حرکت در اتاق
- فاصله بین وسایل باید حداقل ۱۲۰سانتی‌متر باشد تا ویلچر بتواند بچرخد.
جمع‌بندی
خانه‌های معمولی در ایران اغلب با نیازهای افراد دارای معلولیت طراحی نشده‌اند. اما خوشبختانه با تغییراتی ساده میتوان خانه مناسب افراد معلول ساخت که ایمن‌تر، راحت‌تر و مستقل‌تر باشد. اقداماتی مثل:
- نصب رمپ و تغییر ارتفاع درب‌ها
- طراحی آشپزخانه با کابینت‌های دسترس‌پذیر
- استفاده از کفپوش ضدلغزش در حمام
- انتخاب مبلمان و تخت با ارتفاع استاندارد
باعث میشود زندگی برای افراد معلول بسیار آسان‌تر شود. در نهایت، طراحی خانه مناسب برای معلولین تنها یک تغییر فیزیکی نیست؛ بلکه تغییری فرهنگی است برای احترام به حقوق برابر همه افراد جامعه.